Sơ đồ tóm tắt các sự việc chính trong đoạn trích Xuân Tóc Đỏ cứu quốc

Ngôi kể thứ ba và điểm nhìn toàn tri giúp người kể chuyện khách quan kể lại câu chuyện như nó vốn diễn ra. Với ngôi kể này, người kể có thể linh hoạt chuyển việc, chuyển cảnh.

- Tình huống đóng vai trò quan trọng nhất trong việc tạo nên kịch tính và bước ngoặt của toàn bộ sự kiện được kể trong đoạn trích: Trong cuộc giao tranh với tài tử Xiêm La, đang dẫn trước (7-8) thì bất ngờ, quả cuối cùng mà Xuân lốp một cái sang bên địch, lại bắn bổng lên không khí rồi rơi vào hàng rào găng! Chung cuộc, Xuân Tóc Đỏ thua và làm mấy nghìn con người rơi vào thất vọng.
- Phân tích tình huống:
+ Tính chất của tình huống:
• Dù chưa từng giành quán quân như các tài tử quần vợt Hải, Thụ, song, qua lời “thổi vống” của Văn Minh, Xuân Tóc Đỏ cũng thuộc hàng giáo sư quần vợt, là bậc kì tài có thể phúc đáp sự kì vọng của hàng nghìn người hâm mộ sẵn sàng chi tiền để đi xem, cổ vũ và mong chờ chiến thắng thuộc về “phe ta” và ngược lại, nếu thua thì đó là quốc sỉ (nỗi nhục lớn của nước nhà)!
• Kinh nghiệm nhặt ban quần trước đây cũng ít nhiều cho Xuân những đường ban giá trị, củng cố kì vọng của người hâm mộ. Song, khi được Văn Minh truyền cho thông điệp phải duy trì nền hoà bình cho thế giới, Xuân Tóc Đỏ đã chủ - động - thua - cuộc. Từ một kẻ bất tài, bỗng chốc Xuân Tóc Đỏ đảm đương sứ mệnh của bậc vĩ nhân. Tình huống đặc sắc như một cơ may đẩy một thằng nhặt ban quần thành giáo sư quần vợt (siêu việt về chuyên môn) và cao hơn nữa là một anh hùng cứu quốc (vĩ nhân tột bậc)! Chất trào phúng trong đoạn trích đậm đặc ở tình huống này.
Nghe qua, tình huống có vẻ phi lí nhưng cơ sở hiện thực của tình huống phi lí này chính là trong chính trị, ngoại giao, mỗi động thái của các bên liên quan đều giống một nước cờ biến ảo, khó suy đoán.
+ Ý nghĩa của tình huống: Thông qua tình huống, Vũ Trọng Phụng đã thể hiện nhãn quan hiện thực sắc bén khi nhận ra tính chất trò hề của sự kiện được quảng bá rầm rộ bằng vô số mĩ từ.

- Nét đặc sắc của cảnh Xuân Tóc Đỏ hùng biện trước công chúng:
+ Xuân Tóc Đỏ là một kẻ có “số đỏ” đặc biệt, mỗi lần rơi vào tình thế ngặt nghèo lại là một lần đạt được cơ hội “thăng tiến” khó tin. Chính xã hội đảo điên đã tạo cho Xuân - một kẻ “hạ lưu” vô học nhưng láu cá - đã chui sâu, leo cao và đạt đến địa vị “tót vời”. Cảnh Xuân Tóc Đỏ hùng biện cùng lúc thể hiện những điều này.
+ Nội dung “bài” hùng biện của Xuân và ngôn ngữ được sử dụng trong đó cho thấy sự lên ngôi của tư duy vỉa hè và ngôn ngữ vỉa hè trong các diễn ngôn của một số “đấng bậc” đã nhân danh cho trào lưu cổ súy tinh thần “bình dân” rất rầm rộ thời bấy giờ.
+ Ngôn ngữ trong “bài” hùng biện của Xuân chứa đầy các yếu tố đối nghịch, hội tụ ở đó các mối tương quan xã hội phức tạp, như một cuộn tơ rối. Chúng xung đột và hòa hợp với nhau một cách kì dị, phản ánh đúng bản chất kì dị của xã hội đương thời.
- Những ghi chú được đặt trong ngoặc đơn (nó vỗ vào ngực), (nó đấm tay xuống không khí), (nó giơ cao tay lên), (nó đập tay xuống) của người kể chuyện liên tưởng đến những chỉ dẫn sân khấu trong thể loại kịch. Trong kịch, các chỉ dẫn sân khấu giúp người đọc hình dung rõ nét hơn về bối cảnh xuất hiện nhân vật hoặc/và đặc điểm của nhân vật. Ở đây, có thể hình dung sự xuất hiện của Xuân Tóc Đỏ trong màn hùng biện cũng chẳng khác nào một nhân vật hài kịch trong một vở hài kịch, biến tất cả những gì đang diễn ra quanh Xuân Tóc Đỏ như một trò hề.

Sự tương đồng và khác biệt giữa ngôn ngữ của người kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật ở đoạn trích
- Ngôn ngữ của người kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật được phát ra trong những quan hệ giao tiếp cụ thể, bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ của chính người nói. Do thực hiện các chức năng khác nhau, sự khác biệt là điều dễ nhận thấy.
- Trong tự sự hiện đại, các nhà văn luôn có ý thức miêu tả tính cá thể của ngôn ngữ nhân vật. Sự tương đồng được thể hiện rõ nhất ở sắc thái mỉa mai, trào phúng của mỗi đơn vị ngôn ngữ, mặc dù ở lời nhân vật, sự mỉa mai không mang tính chủ động.
- Đặt trong bối cảnh “hề” nên ngay cả khi lời nhân vật thể hiện tâm trạng hốt hoảng (lời ông Văn Minh) hay lâm li, phấn khích (lời Xuân Tóc Đỏ) thì tính chất mỉa mai của chúng vẫn bộc lộ rất rõ, hoà điệu với tính chất mỉa mai trong lời người kể chuyện.

Một số câu văn sử dụng biện pháp tu từ nói mỉa và nghịch ngữ:
- Nói mỉa:
+ Tuy giá vé vào cửa là ba đồng hạng bét, số công chúng sáng hôm sau ấy, cũng trên ba nghìn. Sân quần Rollangdes Varreau của Hà Thành bữa ấy thật đã ghi được một chỗ rẽ ngoặt cho lịch sử thể thao.
+ có rất nhiều người hâm mộ vì đến chậm, không mua được vé, bèn hoá ra phẫn uất và chết một cách rất thể thao, nghĩa là tự tử dần dần bằng thuốc phiện.
- Nghịch ngữ:
+ Với cái hùng biện của một người đã thổi loa cho những hiệu thuốc lậu, với cái tự nhiên của một anh lính cờ chạy hiệu rạp hát, lại được ông Văn Minh vặn đĩa kèn, Xuân Tóc Đỏ đã chinh phục quần chúng như một nhà chính trị đại tài của Tây phương.
+ Như một bậc vĩ nhân nhũn nhặn, nó giơ quả đấm chào loài người, nhảy xuống đất, lên xe hơi. Rồi mấy chiếc xe của các bạn thân của nó mở máy chạy, để lại cái đám công chúng mấy nghìn người bùi ngùi và cảm động.
Việc sử dụng các phép nói mỉa và nghịch ngữ đã góp phần thể hiện thái độ châm biếm, trào phúng kín đáo mà sâu cay của nhà văn.

- Phong cách hiện thực của nhà tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng:
+ Phơi bày thực trạng nhố nhăng, suy đồi trong xã hội đương thời: sự leo thang của đám người mạt hạng, cơ hội (Xuân Tóc Đỏ), sự tha hoá của tầng lớp trí thức thượng lưu thành thị (Văn Minh,...),...
+ Khám phá, phản ánh tâm lí khách quan của nhân vật trong mối liên hệ chặt chẽ với hoàn cảnh xã hội (Xuân Tóc Đỏ hãnh tiến, cơ hội trong một xã hội đầy rẫy dối trá, suy đồi)
- Một số thủ pháp được nhà văn sử dụng để tăng cường khả năng bao quát hiện thực cho các trang viết:
+ Trên nền tảng hiện thực đời sống, Vũ Trọng Phụng thể hiện khả năng tưởng tượng, hư cấu đặc biệt khi liên tiếp dựng lên những tình huống phi lí, những mẫu nhân vật quái dị với hành động, ngôn ngữ khác thường.
+ Sử dụng kiểu liên hệ so sánh đầy tính bất ngờ để cùng lúc chĩa vào nhiều đối tượng (gồm cả những đối tượng không xuất hiện trực tiếp trong tình huống, sự kiện cụ thể)

- Trong đoạn trích Xuân Tóc Đỏ cứu quốc, trạng thái bị thôi miên và lên đồng của một xã hội được thể hiện qua các cảnh:
+ Hàng nghìn người đến sân quần để dõi theo, cổ vũ cho một trận ban quần và họ la ó, đả đảo, coi là quốc sỉ khi Xuân Tóc Đỏ để thua tài tử Xiêm La.
+ Cũng đám đông ấy đã như mê đi vỗ tay ran lên như mưa rào rồi bùi ngùi và cảm động, tung hô “Xuân Tóc Đỏ vạn tuế! Sự đại bại vạn tuế!” ngay sau khi màn diễn thuyết của Xuân Tóc Đỏ chấm dứt.
- Trạng thái này phản ánh tâm lí đám đông (tâm lí hùa theo số đông mà ứng xử bất chấp bản chất đúng sai, tốt xấu của vấn đề). Đây là tâm lí thuộc về những thời đại xã hội mà con người không có đủ sự tự tin vào bản thân mình.

Đoạn văn nêu ấn tượng về khả năng của tiểu thuyết trong việc diễn tả bức tranh đời sống, thời đại qua đoạn trích Xuân Tóc Đỏ cứu quốc có thể được triển khai theo hướng:
- Cùng thuộc loại hình tự sự nhưng truyện ngắn luôn được coi là “lát cắt”, khoảnh khắc của đời sống, trong khi đó tiểu thuyết thường có sức bao quát rộng lớn hơn. Tiểu thuyết Số đỏ không là ngoại lệ.
- Khả năng diễn tả bức tranh đời sống, thời đại trong đoạn trích Xuân Tóc Đỏ cứu quốc được thể hiện qua các phương diện:
+ Xây dựng được bối cảnh rộng lớn (xã hội thượng lưu thành thị Việt Nam những năm trước Cách mạng tháng Tám)
+ Xây dựng được sự việc, sự kiện phản ánh hiện thực khách quan nóng hổi, nổi cộm của xã hội (sự nhố nhăng, tha hoá, suy đồi trong đạo đức xã đương thời).
+ Xây dựng được nhân vật điển hình cho những kiểu người (Xuân Tóc Đỏ đại diện cho tầng lớp mạt hạng, cơ hội, hãnh tiến; đám đông vô tri, ngu muội;...
⟶ Vũ Trọng Phụng đã dựng lên một bức tranh xã hội như một tấn kịch bi hài.