[1] [...] Bánh mì là món ăn chính của phương Tây, thậm chí được đồng nhất với thánh thể của Chúa Ki-tô (Kito): bánh mì là bí nhiệm nhỏ, rượu vang là bí nhiệm lớn. Có lẽ, bánh mì đã xuất hiện ở xứ ta trước cái mốc 1859, nhưng ắt hẳn được biết đến nhiều là sau khi đội quân viễn chinh chiếm thành Gia Định.
[2] Loại thức ăn này tồn tại trong cái nhìn của dân ta là bánh — hiểu là món ăn chơi, không phải là thực phẩm thường xuyên như cơm, thế nhưng dần dà đã trở thành “cơm tay cầm”, tức là "cơm" ăn bằng cách cầm tay chứ không ăn bằng chén đũa. Ngoài ra, việc ăn bánh mì thay cơm còn được định danh theo kiểu nói lóng là “thổi kèn" (vì trông na ná như đang thổi một chiếc hác-mô-ni ca (harmonica)), hàm nghĩa là bữa ăn tuỳ tiện qua bữa, không đầy đủ đàng hoàng như bữa cơm thường lệ. Thế mà đến nay, bánh mì đã phát triển thành đủ mặt: từ bánh mì ba ghết (baguette), bánh mì xăng uých (sandwich) đến bánh mì rễ, bánh mì cóc,... và việc ăn bánh mì cũng trở nên biến tấu đa dạng.
[3] Bánh mì ăn theo kiểu Tây thì dùng với xúp (soup), bíp tết (beefsteak), ốp la (oeuf sur plat), ốp lết (omelette: trứng rán)... Có thể kể thêm cách ăn bánh mì với pa tê (pâté) giăm bông (jambon), xúc xích (saucisse), bơ, mứt. Loại hăm-bơ-gơ (hamburgers), hót-đót (hot dogs) mới phổ biến sau này.
[4] Nhưng còn bánh mì ăn theo kiểu Việt thì lại khác. Người Việt chúng ta ưa ăn bánh mì theo kiểu mổ đôi ổ bánh và dồn các thứ khác vào trong (thịt nguội, giò lụa, xá xíu, thịt nướng....). Kiểu bánh mì kẹp thịt tổng hợp là kiểu bánh mì đặc sắc của xứ ta: phết bơ hoặc may-don-ne (mayonnaise), pa tê, rồi nhét vào đó thịt heo2 xá xíu, chả lụa, giăm bông, dưa chuột, cà chua, hành, ngò, ớt, tương ớt, rưới xì dầu, rắc muối tiêu,... Người mua và người bán đều gọi loại này là bánh mì (kẹp) đủ thứ – hiểu theo nghĩa “thập cẩm" của người Hoa.
[5] Trong khi đó, bánh mì xíu mại, bánh mì xá xíu, bánh mì phết tương đen, kẹp lạp xưởng... lại là cuộc hôn phối Tây — Tàu. Không biết xứ ta có phải là nơi sinh đẻ của chúng không?
[6] Về bánh mì chả lụa, là tổng hợp phẩm Tây - Ta, rất đáng được coi là thanh nhã vì chỉ cần gia vị chút muối tiêu và hành, ngò,... là thơm ngon chán. Ngoài ra, còn có món bánh mì bò kho, coi ra có gốc Tây vì kiểu cách nấu hầm gần với ra-gu (ragu), bò nấu xốt vang, nhưng bò kho lại có tương hột Tàu nên có hương vị riêng. Việc dùng bánh mì để ăn với các món nước coi ra cũng có phần tùy tiên rồi: bánh mì ăn thêm với tô hủ tiếu, tô bún bò Huế là chuyện ăn độn bánh mì cho no bụng theo phương châm ngon – bổ – rẻ, chủ yếu là rẻ.
[7] Nói chung, giờ đây bánh mì đã là một thành tố quan trọng trong cái mà thế nhân đời nay gọi là “văn hoá ẩm thực”. Ấy thế mà, như trên đã nói, có lúc nó được coi là thứ không nên đụng đến, không thuộc hệ chuẩn giá trị truyền thống của “đạo nhà”.
[8] Nhìn lại bối cảnh lịch sử văn hoá của việc hội nhập bánh mì vào xứ ta, chúng ta thấy rằng đó là một quá trình tiêu biểu cho cuộc đụng đầu lịch sử: tập trung những xung đột và giao lưu, những áp đặt và giải trừ, những áp bức và đấu tranh, những thất bại đau thương và những thắng lợi hào hùng, những thách thức của tình trạng thế giới hoá và những nỗ lực bảo tồn phong hoá”.
[9] Ở đấy. Sài Gòn tự nó đã là một thành phố ngã ba đường vì nó đã nối được những luồng thông thương chủ yếu cùng thế giới rộng lớn hơn bên ngoài với sự giao lưu không ngừng của những con người, những tư tưởng, những luồng tư bản, những hàng hoá,... Chính vì vậy, nơi đây, thông qua những xung đột và mâu thuẫn đã trở thành phòng thí nghiệm của sự tiến bộ và chịu gánh lấy những thách thức của tình trạng thế giới hoá nên đã sản sinh các “cục bướu văn xã" mà thoạt nhìn có phần lại tạp, kì quái trong mọi lĩnh vực, trong nhiều dạng thức, loại hình văn hoá. Tuy nhiên, trong thực tế, các cục bướu này về sau lại đưa lồng ghép vào đời sống dân tộc và không ít trường hợp đã thành công (được minh định lẫn mặc định) bởi vì chúng đã đáp ứng được nhu cầu ích dụng của cuộc sống đời thường và xu thế phát triển.
[10] Qua trường hợp điển hình này (ổ bánh mì) chúng ta thấy rằng con đường phát triển của văn hoá tuồng như luôn tuân thủ “quy luật của cuộc sống”. Đã dành văn hoá không thoát li được lịch sử của chính bản thân tư tưởng về văn hóa (chủ trương về văn hoá), nhưng văn hoá không độc lập với các điều kiện khách quan của chính trị, kinh tế, xã hội,... Do đó, việc nhìn lại các quá trình văn hoá rất cần thiết là phải tính đến những biến số khác của thực tại khách quan. Nói cách khác, văn hóa phát triển đồng thời trên cả hai con đường tự giác và tự phát, trong từng thời đoạn cụ thể, mỗi con đường mạnh yếu khác nhau, nhưng chúng luôn tương tác để tạo nên sự cân bằng của chính thể văn hoá.